Genellikle risksiz veya düşük riskli bir getiri yöntemi olarak kabul edilen arbitraj nedir, nasıl yapılır ve yasal mıdır? Bu içeriğimizde arbitraj hakkında merak edilen noktaları sizler için derledik.
Arbitraj Nedir?
Arbitraj, bir varlığın farklı piyasalarda farklı fiyatlardan satılması sonucunda ortaya çıkan fiyat farklılıklarından yararlanma stratejisidir.
Bu durumu daha basit bir şekilde anlatabilmek için örnek bir senaryodan faydalanalım:
Örneğin 1 kilogram elma ‘A’ pazarında 10,00 TL iken, ‘B’ pazarında 15,00 TL fiyat etiketi ile satılıyor olsun. Eğer bu elmaları ‘A’ pazarından satın alarak ‘B’ pazarında satarsanız, arbitraj yaparak kâr elde etmiş olursunuz.
Yine de bu varsayımsal senaryonun süreci açıklamak adına basite indirgendiğini unutmayın çünkü yatırımcı, başta fiyat değişimleri olmak üzere çeşitli piyasa risklerinden kaçınmak isteyeceği için arbitraj eş zamanlı olarak gerçekleştirilmelidir.
Çünkü ‘A’ pazarından 10 TL ödeyerek satın aldığınız elmaları ‘B’ pazarında daha yüksek bir fiyattan satmak istediğinizde, elmalarınızı ‘B’ pazarındaki fiyatlar değişmeden oraya ulaştırmanız ve satmanız gerekir.
Pratik anlamda ele alındığında bu olanak yalnızca elektronik ortamdan alınabilen ve satılabilen varlıklar için geçerlidir ancak bu koşullarda bile fiyatlar hızlı bir şekilde değişiklik gösterebilir.
Arbitraj yaparken piyasalardaki fiyat değişimlerine maruz kalma riski, Yürütme Riski (Execution Risk) olarak adlandırılır.
Arbitraj, piyasa verimsizliklerinin bir sonucu olarak ortaya çıkar ve bu verimsizlikleri hem kullanır hem de çözer. Bir piyasadaki fiyatlar kârlı arbitraja olanak sunmuyorsa, bu durum fiyatların arbitraj dengesine ulaştığını gösterir.
Başka bir deyişle siz bu fırsatı değerlendirmeden önce başka yatırımcılar bu farklılıktan faydalanmış ve her iki piyasadaki fiyatlar birbirine yakınsamıştır.
Dolayısı ile arbitraj, farklı piyasalardaki fiyatların birbirine yakınsamasına neden olmak gibi önemli bir etkiye sahiptir.
Arbitraj Vergisi Ne Kadar?
Türkiye’de arbitraj işlemi sonucunda elde edilen gelir BSMV (Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi)’nden istisnadır.
Bununla birlikte Gelir Vergisi Kanunu’nun 37’inci maddesinde her türlü ticari ve sınai faaliyetten doğan kazancın ticari kazanç olduğu belirtilmiştir ancak bu faaliyetlerin ticari faaliyet olarak nitelendirilmesi için süreklilik arz etmesi gerekir.
Dolayısı ile arbitraj BSMV’den istisna olsa da tanımlanan koşullar sağlandığında Gelir Vergisi Kanunu’na tabi olabilir.
Arbitraj Nasıl Yapılır?
Arbitraj, bir varlığı daha ucuz olduğu piyasadan satın alarak daha pahalı olduğu piyasada satma işlemidir.
Bir yatırımcının arbitraj yapabilmesi için aynı varlığın farklı piyasalarda farklı fiyatlardan işlem görüyor olması gereklidir.
Yatırımcı (uygun koşullar oluştuğunda) varlığı ucuz olduğu piyasadan satın alır ve pahalı olduğu piyasada satarak kâr elde eder.
Örneğin Enucuzu.com’un Kripto Para Fiyatları sayfasını takip eden bir yatırımcı, BTC’nin ‘A’ borsasında ‘B’ borsasından çok daha yüksek fiyatla işlem gördüğünü fark ederse ‘B’ borsasından satın aldığı kripto paraları ‘A’ borsasında satarak kâr elde etmeyi hedefleyebilir. (Bu örnek temelinde Enucuzu.com’daki verilerin gecikmeli ve hatalı olabileceği unutulmamalıdır. Bu tür farklılıklar bizzat borsalar üzerinden araştırılmalıdır.)
Arbitrajı Yapılan Varlıklar Nelerdir?
- Döviz
- Hisse Senedi
- Kripto Para
- Değerli Maden
- Faiz
Başta döviz, kripto para, hisse senedi, değerli maden ve faiz olmak üzere pek çok menkul kıymetin ve varlığın arbitrajı yapılabilir.
Arbitraj Yasal mı?
Arbitraj, Türkiye de dâhil olmak üzere pek çok ülkede yasaldır.
Arbitraj yapan yatırımcı, bir varlığı daha ucuz olduğu piyasadan satın alarak ve daha pahalı olduğu piyasada satarak bu fiyatlandırma farkından kâr elde etmeye çalışır.
Bu tür kârlar, aynı fiyat farklılıklarından faydalanmaya çalışan diğer yatırımcıları da oyun alanına çeker ve sonuç olarak varlığın fiyatı farklı piyasalar arasında dengelenmiş ve arbitraj fırsatı ortadan kalkmış olur.
Dolayısı ile arbitraj yapan yatırımcılar (asıl amaçları kâr elde etmek olsa da) bir yandan piyasa verimliliğine de katkıda bulunurlar.
Uluslararası finans açısından ele alındığında bu yakınsama farklı para birimleri arasında satın alma gücü paritesine yol açar.
Arbitrajcılar bir varlığı farklı piyasalarda alıp satarken, fiilen finansal aracı olarak hareket ederler ve dolayısı ile piyasalara likidite sağlarlar.
Sonuç olarak bir piyasa verimsizliği algılandığında giderek artan sayıda yatırımcı bu risksiz veya düşük riskli stratejiyi tekrarlamaya başlar ve nihayetinde fiyatlar birbirine yakınsayarak arbitraj fırsatı ortadan kalkmış olur.
Bu nedenle arbitraj çoğu gelişmiş ülkede (özel istisnalar olmadıkça) tamamen yasaldır ve piyasalar için faydalı bir işlemdir.
Arbitraj Riskli midir?
Arbitraj çoğu zaman risksiz veya düşük riskli bir işlemdir.
Çoğu zaman iki piyasa arasındaki fiyat farkı oldukça küçük miktardadır. Dolayısı ile bir yatırımcı arbitrajda başarısız olsa bile (çok büyük hacimli işlem yapmadıkça veya fiyatlar çok hızlı bir şekilde değişmedikçe) büyük bir zarara uğramayacaktır.
Bununla birlikte modern piyasalarda fiyat farklılıklarından yararlanmak oldukça zor bir hale gelmiştir çünkü yalnızca bu fiyat farklılıklarını tarayan ve (varsa) fiyat farklılıklarından faydalanmak için alım – satım yapan botlar bulunur.
Arbitraj yaparken piyasalardaki fiyat değişimlerine maruz kalma riski, Yürütme Riski (Execution Risk) olarak adlandırılır.
Yatırımcılar, varlığı alıp satarken ödemeleri gereken işlem maliyetlerini de dikkate almalıdır.
‘A’ pazarından 10 TL ödeyerek satın aldığınız elmaları ‘B’ pazarında 15 TL’ye satmak istediğinizde, örneğin, bu elmaları bir pazardan diğer pazara taşımak için ödediğiniz nakliye masrafı 5 TL’den fazla olmamalıdır.
Buradaki nakliye ücreti bir kripto para borsası bağlamında ele alındığında alım – satım komisyonunu ve transfer işlem ücretini kapsar.
Arbitraj Botu Nedir?
Bot, genellikle hızlı ve sürekli işlem yeteneğinden ötürü yatırımcılar tarafından kullanılan alım – satım yazılımıdır.
Bu yazılımlar teorik olarak tipik bir yatırımcının tepki hızından çok daha hızlı tepki verir ve bir yatırımcının asla ulaşamayacağı optimal alım – satım noktalarını yakalayabilir.
En popüler kripto para botlarından birisi de arbitraj botudur. Arbitraj botu, borsalar arasındaki fiyatları inceler ve (varsa) fiyat farklılıklarından faydalanmak için alım ve satım yapar.
Botlar teorik olarak ele alındıklarında avantajlı gibi gözüküyor olsalar da, çoğu iyi bir şekilde tasarlanmamıştır ve iyi bir şekilde çalışanlar da sıradan bir yatırımcı için çok cüzi kârlar sunar.
Arbitraj ve Spekülasyon Arasındaki Fark Nedir?
Arbitraj, bir varlığın farklı piyasalarda farklı fiyatlardan satılması sonucunda ortaya çıkan fiyat farklılıklarından yararlanma stratejisidir. Spekülasyon ise herhangi bir varlığı gelecekteki fiyat değişimlerinden kâr elde etme beklentisi ile satın almaktır.
Örneğin gelecekte değer kazanacağını düşünerek ‘C’ hissesini satın aldığınızı düşünelim: Bu durumda spekülasyon yapmış olursunuz.
Çoğu zaman manipülasyon ile karıştırılarak yanlış bir bağlamda kullanılıyor olsa da spekülasyon kötü bir şey değildir ve piyasalardaki likiditeyi sağlar.
Spekülasyon yapan bir yatırımcı aynı zamanda risk almış olur çünkü satın aldığı varlık değer kazanabileceği gibi değer de kaybedebilir.
Arbitraj doğası gereği daha büyük ölçekli yatırımcılara hitap ederken, neredeyse herkes spekülasyon yapabilir.
Öne Çıkan Noktalar
- Arbitraj, bir varlığın farklı piyasalarda farklı fiyatlardan satılması sonucunda ortaya çıkan fiyat farklılıklarından yararlanma stratejisidir.
- Bir yatırımcının arbitraj yapabilmesi için aynı varlığın farklı piyasalarda farklı fiyatlardan işlem görüyor olması gereklidir.
- Arbitraj çoğu zaman risksiz veya düşük riskli bir işlemdir.
