Daron Acemoğlu Kimdir? Hangi Çalışma ile Nobel Ödülü Kazandı?

Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James Robinson, “kurumların nasıl oluştukları ve refahı nasıl etkiledikleri” hakkında yaptıkları çalışma ile 2024 Nobel Ekonomi Ödülü’nün kazananı oldular.

Ekonomi Bilimleri Ödülü Komite Başkanı Jakob Svensson, konu hakkında yaptığı basın açıklamasında “Ülkeler arasındaki gelir farklılıklarını azaltmak çağımızın en büyük zorluklarından biri. (Onlar) bugün pek çok düşük gelirli ülkeyi karakterize eden zayıf kurumsal ortamların tarihsel kökenlerini tespit ettiler.” ifadelerini kullandı.

Peki 1967 yılında İstanbul’da doğan ve Galatasaray Lisesi’nden mezun olan Daron Acemoğlu kimdir, hangi çalışma ile Nobel Ekonomi Ödülü’nü kazandı ve bu çalışma neden önemli?

Daron Acemoğlu Kimdir?

Daron Acemoğlu, 1967 yılında avukat bir babanın ve öğretmen bir annenin oğlu olarak İstanbul’da doğdu.

İlköğrenimini annesinin okul müdürü olduğu Aramyan Uncuyan Ermeni İlkokulu’nda tamamladı ve ardından Galatasaray Lisesi’nden (1986) mezun oldu.

Hayatının ilk dönemlerinden itibaren ekonomi ve siyaset alanlarına ilgi duyan Daron Acemoğlu, İngiltere’deki York Üniversitesi’nde Matematiksel Ekonomi ve Ekonometri bölümünde lisans derecesini (1989) tamamladı ve ardından Londra Ekonomi Okulu’nda yüksek lisans (1990) ve doktora (1992) derecelerini elde etti.

1992 – 1993 yılları arasında Londra Ekonomi Okulu’nda ders veren Acemoğlu, 1993 yılından itibaren akademik kariyerine Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde devam etme kararı aldı.

2019 yılında MIT’de Enstitü Profesörü olarak atanan Daron Acemoğlu, halen MIT’de Ekonomi Profesörü olarak ders vermeye devam etmektedir.

Daron Acemoğlu, IDEAS/RePEc veri tabanına göre dünyada en çok alıntı yapılan ilk 10 ekonomist arasında yer almakta ve Greg Mankiw’in ve Paul Krugman’ın ardından üniversite müfredatlarındaki ekonomi dersleri için en sık atıf alan üçüncü isim olarak öne çıkmaktadır.

Daron Acemoğlu çok sayıda kitap yazmıştır. Bu çalışması ile de doğrudan bağlantılı olan “Ulusların Düşüşü: Güç, Zenginlik ve Yoksulluğun Kökenleri” en popüler ve en başarılı kitaplarından biri olarak kabul edilmektedir.

Daron Acemoğlu Hangi Çalışma ile Nobel Ödülü Kazandı?

Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James Robinson, toplumsal kurumların bir ülkenin refahı için ne kadar önemli olduklarını gösterdikleri çalışma ile Nobel Ekonomi Ödülü’ne hak kazandılar.

Nobel Ödülleri’nin resmi internet sitesinde Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James Robinson’un çalışmaları kısaca şu şekilde özetlendi:

“Hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu ve halkı sömüren kurumlara sahip olan toplamlarda büyüme ya da daha iyiye doğru değişim gerçekleşmez.

Avrupalılar dünyanın büyük bir bölümünü sömürgeleştirdiklerinde bu toplumlardaki kurumlar da değişti. Bu bazen dramatik olsa da her yerde aynı şekilde gerçekleşmedi. Bazı yerlerde amaç yerli nüfusu sömürmek ve (elde edilen) kaynakları sömürgecilerin yararına kullanmaktı. Bazı yerlerde ise sömürgeciler Avrupalı göçmenlerin uzun vadeli faydası için kapsayıcı siyasi ve ekonomik sistemler kurdular.

Ödül sahipleri, ülkelerin refah düzeylerindeki farklılıkların bir açıklamasının da sömürgeleştirme sırasında ortaya konan toplumsal kurumlar olduğunu göstermiştir. Kapsayıcı kurumlar genellikle sömürgeleştirildikleri sırada fakir olan ülkelerde uygulanmış ve zaman içinde genel olarak müreffeh bir nüfusla sonuçlanmıştır. Bu, bir zamanlar zengin olan eski sömürgelerin şimdi fakir olmasının önemli bir nedenidir ve bunun tersi de geçerlidir.

Bazı ülkeler, çıkarcı kurumlar ve düşük ekonomik büyüme ile kapana kısılmış durumdadır. Kapsayıcı kurumların hayata geçirilmesi herkes için uzun vadeli faydalar sağlayacaktır ancak çıkarcı kurumlar iktidardaki insanlar için kısa vadeli kazançlar sağlar. Siyasi sistem onların kontrolde kalacaklarını garanti ettiği sürece kimse onların gelecekteki ekonomik reform vaatlerine güvenmeyecektir. Ödül sahiplerine göre bu yüzden hiçbir iyileşme gerçekleşmez.

Ancak olumlu değişim vaatlerinin inandırıcı olmaması, demokratikleşmenin bazen neden gerçekleştiğini de açıklayabilir. Bir devrim tehdidi olduğunda iktidardakiler bir ikilemle karşı karşıya kalırlar. İktidarda kalmayı tercih eder ve ekonomik reformlar vaat ederek kitleleri yatıştırmaya çalışırlar ancak halkın durum düzelir düzelmez eski sisteme dönmeyeceklerine inanması pek olası değildir. Sonunda tek seçenek iktidarı devirmek ve demokrasiyi tesis etmek olabilir.”

Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James Robinson tarafından yapılan araştırmanın daha kapsamlı bir analizine Nobel Vakfı tarafından yayımlanan “Neden bazı ülkelerin zengin, bazılarının ise fakir olduğuna dair bir açıklama getirdiler” isimli doküman üzerinden erişebilirsiniz.

Daron Acemoğlu konu hakkında yaptığı açıklamada “Böyle bir şeyi asla beklemezsiniz… Çok mutluyum. Bu gerçekten şok edici ve harika bir haber… Genel olarak baktığımızda yaptığımız çalışmaların demokrasiyi desteklediğini düşünüyorum.” ifadelerini kullandı.

Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James Robinson yaklaşık $1.060.000 (~ 36.300.000₺) değerindeki 11.000.000 İsveç kronu tutarındaki ödülü bölüşecekler.

Yıllara Göre Nobel Ödülü Kazananları